Karol Życzkowski
Z kanadyjskiego punktu widzenia
Czy znaczenie nauki polskiej w świecie maleje?
Niedawno otrzymałem e-mail z Council of Canadian Academies z grzeczną prośbą o udział w ankiecie dotyczącej pozycji nauki kanadyjskiej na tle światowym w uprawianej dziedzinie nauki. Różne anonimowe ankiety najczęściej ignoruję, ale ponieważ tym razem list był starannie podpisany, adres w Ottawie wyglądał wiarygodnie, a ankieta miała być krótka, zdecydowałem się wziąć w niej udział. Po wybraniu specjalności „fizyka matematyczna” odpowiedziałem na kilka pytań na temat kanadyjskich osiągnięć w tej dziedzinie, po czym byłem proszony o wybór 5 krajów, w których rozwój tej dziedziny nauki ma znaczenie globalne. Ceniąc wysoko osiągnięcia polskich matematyków i fizyków teoretyków zacząłem się zastanawiać, czy obiektywnie rzecz biorąc byłoby możliwe, aby rzetelnie zakwalifikować Polskę do pierwszej piątki w tej dziedzinie na świecie, jednocześnie patrząc na menu rozwijające się na ekranie. Pojawiła się długa lista 40 możliwości, z wszystkimi krajami wielkimi w świecie nauki, ale także z Egiptem, Islandią, Meksykiem, Nową Zelandią, Południową Afryka i Turcją, lecz ku memu zaskoczeniu i irytacji, w zestawie polecanych opcji napis „Poland” nie pojawił się. Nerwowo przewijałem myszą ekran i upewniwszy się, że nasz kraj nie został w ogóle przewidziany przez autorów ankiety, w przypływie emocji chciałem natychmiast przerwać jej wypełnianie. Po krótkiej szamotaninie znalazłem jednak na dole ekranu wypisane małym drukiem pole „Other: Please specify”, co tylko nieznacznie poprawiło moje samopoczucie. Po chwili postanowiłem jednak ankietę ukończyć i spokojnie zastanowić się, dlaczego kanadyjskim ekspertom od organizacji badań naukowych Polska nie kojarzy się z naukową potęgą.
Dyscyplina Nauki | Miejsce Polski w świecie | Liczba prac | Liczba cytowań | Średnia liczba cytowań pracy | Mathematics | 14 | 6 186 | 15 525 | 2,5 | Physics | 15 | 24 029 | 177 787 | 7,4 | Space Science | 16 | 2 898 | 44 128 | 15,2 | Chemistry | 17 | 29 110 | 203 527 | 7,0 | Engineering | 22 | 13 787 | 44 178 | 3,2 | Biology & Biochemistry | 24 | 9 209 | 77 711 | 8,4 | Computer Science | 26 | 3 116 | 8 317 | 2,7 | Clinical Medicine | 26 | 17 331 | 183 056 | 10,6 | Agricultural Science | 30 | 2 585 | 13 675 | 5,3 | Geosciences | 33 | 3 627 | 16 230 | 4,5 | Economics & Business | 41 | 523 | 1 096 | 2,1 | Social Sciences | 42 | 1 179 | 2 334 | 2,0 |
Pozycja Polski w świecie pod względem liczby cytowań prac z okresu styczeń 2001- czerwiec 2011. Dane za Essential Science Indicators, ISI Web of Knowledge, wg oryginalnego podziału dyscyplin.
Osiągnięcia uczonych polskich w dziedzinie nauk ścisłych znane są od dawna, a podczas dwudziestolecia międzywojennego, w najlepszych czasach Stefana Banacha, polska szkoła matematyczna stanowiła potęgę światową. Niestety w wyniku II wojny światowej utraciliśmy pozycję lidera w tej dyscyplinie i nie odzyskali jej po dziś dzień. Jak pokazuje zamieszczona tabela, polska matematyka zajmuje obecnie 14 miejsce na świecie pod względem całkowitej liczby cytowań artykułów matematycznych pisanych przez uczonych danego kraju. Jeżeli cytowana praca była wspólnym dziełem autorów z kilku krajów, to każdemu krajowi przyznawano po jednym punkcie. A wiec jeśli polski stypendysta napisał pracę za granicą i obok aktualnego miejsca pracy podał też afiliację polską (a tak zawsze należy czynić !), to każde późniejsze odwołanie do tej pracy w literaturze zwiększało wartość wskaźnika naszego kraju. Inne dziedziny nauki polskiej zajmują dalsze miejsca w tej klasyfikacji. O ile polska fizyka, astronomia i chemia trzymają się jeszcze w drugiej dziesiątce krajów świata, to pozycje poza pierwszą dwudziestką, jakie zajmuje Polska w innych dziedzinach nauki z pewnością nie odpowiadają naszej tradycji i aspiracjom. Biorąc pod uwagę sumarycznie wszystkie dyscypliny Polska zajmuje 25 miejsce pod względem liczby cytowań, które wszystkie prace napisane przez autorów danego kraju uzyskały łącznie w latach 2000-2011. Do wszelkich indeksów bibliometrycznych należy podchodzić bardzo ostrożnie, ale wydaje się że 25 miejsce odzwierciedla aktualne znaczenie polskiej nauki w świecie. Dodajmy jeszcze że w wielu innych klasyfikacjach nasza pozycja jest jeszcze słabsza: przykładowo w kategorii względnej liczby cytowań Polska z wynikiem 6,6 cytowania na opublikowana pracę zajmuje 94 (!!) miejsce w świecie, za Wietnamem, Gwadelupą, Wenezuelą i Mongolią. W tych krajach pisze się znacznie mniej publikacji niż u nas, ale też mniej takich, których później nikt nie cytuje… Porównanie zmian wartości wskaźników bibliometrycznych sugeruje, że względne znaczenie nauki polskiej w świecie nie rośnie, a wręcz spada. W różnych klasyfikacjach jesteśmy stopniowo wyprzedzani zarówno przez kraje mniejsze pod względem ludności (Szwecja, Izrael, Dania, Tajwan, Finlandia), jak i większe (Korea Południowa, Indie, Brazylia). Czy przeprowadzane obecnie reformy organizacji nauki polskiej oraz utworzenie Narodowego Centrum Nauki wystarczą, aby odwrócić ten niekorzystny trend?
|