www.nfa.pl/

:: Konieczność regulacji prawnych stymulujących mobilność naukowców
Artykuł dodany przez: nfa (2007-05-23 17:20:20)

Józef Wieczorek

Konieczność regulacji prawnych stymulujących mobilność naukowców
(wersja wstępna, uzupełniana, ostatnie zmiany 18.06.2007)


Europejska Karta Naukowca zaleca mobilność naukowców uważając ją za szczególną wartość w rozwoju nauki i osobistym rozwoju naukowców. Pobyty naukowe w innym ośrodku naukowym, czy to krajowym, czy przede wszystkim zagranicznym, odgrywać winny dużą rolę w rozwoju naukowym. Także mobilność sektorowa tzn. przenoszenie się naukowców między uczelniami a sektorem gospodarki mogą mieć dużą wartość dla rozwoju naukowego.

W Polsce nie ma przeciwskazań dla mobilności, ale nie jest ona popularna, czy nawet dobrze widziana. Za wzorcową uważa się karierę - od studenta do rektora na tej samej uczelni. Zwykle nadzwyczaj pozytywnie podkreśla się permanentny związek z uczelnią przy wyborach na stanowiska uczelniane -szczególnie rektorskie.

Ktoś kto od studenta spędził wiele lat na tej samej uczelni ma większe szanse i zwykle podkreśla, że dzięki temu zna najlepiej problemy uczelni, od kontrkandydata, który uczelnie w swoim życiu zmieniał. Podobnie bardzo pozytywnie ocenia się brak mobilności przy nadawaniu odznaczeń, czy medali uczelnianych.

Faktem jest, że zwykle na mobilnego kandydata, także na inne stanowiska, patrzy się podejrzliwie. Skoro ktoś zmienia ośrodek tzn. ze był słaby, konfliktowy, albo przynajmniej pod jakimś względem niepewny. To jest kwestia mentalności.

Ale faktem jest, że często w Polsce zmienia się uczelnię niejako za karę - bo ktoś popełnił jakiś przekręt, bo był niewygodny itd. Jest to mobilność niejako wymuszona etycznie, lub towarzysko.

Argumentem podnoszonym przeciwko mobilności naukowców w Polsce jest sytuacja ekonomiczna kadr akademickich i trudności ze zmianą miejsca zamieszkania. Nie do końca można się z takim argumentem zgodzić. Właśnie kiepska sytuacja ekonomiczna młodych naukowców jest stymulatorem mobilności, tak wewnątrzkrajowej, jak i zagranicznej. Np.wysokie koszty mieszkań w Warszawie, czy Krakowie mogą stymulować przemieszczanie się do mniejszych ośrodków, gdzie ceny mieszkań są 2-3 krotnie mniejsze.

Problemem jest jednak czasem brak odpowiedniego zaplecza naukowego na uczelniach 'prowincjonalnych', a przede wszystkim niechęć lokalnych społeczności akademickich do przyjmowania nie-swoich. Jakoś nie widać u nas polityki przyciągania do siebie najlepszych naukowców.

Konkursy na obsadzanie etatów są fikcyjne, ustawiane, stąd osoby z innego ośrodka mają nader małe szanse na ich obsadzenie, o ile się jakimś cudem o takim konkursie dowiedzą. Zatem poruszana kwestia organizowania autentycznych konkursów z nakazem informowania o nich na ogólnodostępnej tablicy internetowej jest jednym z czynników, który by sprzyjał mobilności naukowców.

W ustawach 'akademickich' winny się znaleźć zapisy o preferowaniu zatrudniania osób mobilnych, mających doświadczenie w pracy w innych ośrodkach. Zmiana ośrodka winna być oceniana pozytywnie, a nie negatywnie. Tym samym ograniczono by patologie nepotyzmu , tworzenie hermetycznych ośrodków dla 'samych swoich', dla całych dynastii, czy wręcz do faktycznej dziedziczności stanowisk.


W systemie amerykańskim nie można spędzić całego życia na jednej uczelni i to jest pozytywna cecha systemowa. W Polsce natomiast najbardziej popularny jest chów wsobny, czyli chowanie swoich - na swoich uczelniach. Taki sposób rekrutacji kadr akademickich utrwala niemobilność systemową.

Również zmiany sektorowe tzn. przechodzenie np. gospodarki na uczelnie nie są zbyt częste i raczej napotyka się na bariery. Preferowane są osoby utytułowane a nie posiadające doświadczenie i osiągnięcia zawodowe, które mogliby przekazywać na uczelniach. Jeśli ktoś zszedł ze ścieżki akademickiej, np. z przyczyn ekonomicznych, raczej ma małe szanse aby na nią wrócić. Jednocześnie uczelnie borykają sie z brakiem kadry, gardząc jednakże kadrą, którą by można było wykorzystać np. jako profesorów wizytujących.

Aspekt ekonomiczny jest jednym z powodów opuszczania kraju przez młodych, zdolnych naukowców, co samo w sobie jest zjawiskiem pozytywnym. Negatywnym zjawiskiem jest natomiast niechęć do powrotów związanych nie tylko z możliwym pogorszeniem sytuacji ekonomicznej, ale także obecnymi regulacjami prawnymi niesprzyjającymi powrotom. Polak - profesor na dobrym zachodnim uniwersytecie nie mający habilitacji, która tam nie była mu do niczego potrzebna, miałby u nas szanse na zatrudnienie na ogół na stanowisku adiunkta, co byłoby degradacją.

Profesor -obcokrajowiec, który chciałby się u nas zatrudnić nie musi mieć habilitacji, więc ma większe szanse za zatrudnienie na równorzędnym etacie jak za granicami. Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 U S T A W A z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym http://ks.sejm.gov.pl/proc4/ustawy/2720_u.htm Art. 115. 4. Przy zatrudnianiu na stanowisko wymienione w ust. 1 (obj: Na stanowisku profesora nadzwyczajnego lub profesora wizytującego )osoby niebędącej obywatelem polskim rektor może odstąpić od warunków określonych w art. 114 ust. 2 i 3. ( 2. Na stanowisku profesora nadzwyczajnego może być zatrudniona osoba posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora. 3. Na stanowisku profesora wizytującego może być zatrudniona osoba będąca pracownikiem innej uczelni, posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora..)

Zatem mamy tu do czynienia z dyskryminacją obywateli polskich na polskich uczelniach. Obecnie łatwiej jest o zatrudnienie na polskiej uczelni na stanowisku profesora cudzoziemcowi niż obywatelowi polskiemu co zniechęca polskich obywateli do 'mobilności powrotnej'

Trzeba mieć także na uwadze przypadki dyskryminacji powracających z zagranicy naukowców, a to ze względu na ich wysokie kwalifikacje, które stanowią zagrożenie dla pozycji zawodowej potencjalnych przełożonych, którzy wolą zatrudniać pracowników o mniejszym dorobku i stopniu samodzielności.


Pozytywnymi działaniami na rzecz ułatwienia mobilności naukowców jest otworzenie Europejskiego portalu dla mobilnych naukowców (http://europa.eu/eracareers) z bazą danych o wolnych stanowiskach dla mobilnych naukowców oraz polskiego portalu dla mobilnych naukowców http://www.eracareers-poland.gov.pl/index.html z licznymi niezbędnymi dla mobilności informacjami Realizowane są programy europejskie ( np. VII program ramowy ) i ministerialne np. "Wsparcie międzynarodowej mobilności naukowców" mające na celu wsparcie udziału polskich naukowców w projektach realizowanych w zagranicznych ośrodkach naukowych oraz programy mające na celu skłanianie naukowców do powrotów (Program POWROTY/HOMING Fundacji Nauki Polskiej http://www.fnp.org.pl/programy_aktualne/nagrody_subsydia_powroty.html

W Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego powołano Zespół Interdyscyplinarny ds. Mobilności i Karier Naukowych http://www.nauka.gov.pl/mein/index.jsp?place=Lead08&news_cat_id=873&news_id=4409&layout=2&page=text Którego zadaniem jest m.in. "proponowanie rozwiązań mających na celu efektywne wdrażanie założeń Europejskiej Karty Naukowca oraz Kodeksu postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych"

Niewątpliwie obecny system nauki w Polsce należałoby tak zmodyfikować aby mobilność była integralna jego częścią, aby była zaletą, a nie wadą kariery naukowej. Konieczne są regulacje prawne, które by stymulowały mobilność naukowców m.in.: - preferowanie (wyższa punktacja przy ocenie kandydatów ) przy zatrudnianiu osób mobilnych, zmieniających ośrodek krajowy bądź zagraniczny -okresowy zakaz zatrudniania doktorów na 'swojej' uczelni a przynajmniej słabsza punktacja przy ocenie konkursowej doktorów starających sie bezpośrednio po doktoracie o stanowisko w swojej uczelni .

Tym samym ktoś, kto ukończył studia na jednej uczelni zakończone doktoratem obronionym przed komisją ogólnopolską a najlepiej międzynarodową, byłby zainteresowany mobilnością – do pracy w innych ośrodkach naukowych. -internetowa tablica ogłoszeń o konkursach -jednakowe traktowanie obywateli polskich i cudzoziemców przy zatrudnianiu w polskich instytutach
=============================

 http://ec.europa.eu/eracareers/pdf/kina21620b8c_pl.pdf

Ogólne zasady i wymagania obowiązujące pracodawców i grantodawców

Wartość mobilności

Grantodawcy i/lub pracodawcy powinni uznać wartość mobilności geograficznej, międzysektorowej, inter- i transdyscyplinarnej oraz wirtualnej, a także mobilności między sektorem państwowym i prywatnym jako ważnego sposobu poszerzania wiedzy naukowej oraz wspierania rozwoju zawodowego naukowców na każdym etapie kariery.
W rezultacie, powinni uwzględnić takie możliwości w określonej strategii rozwoju zawodowego oraz w pełni docenić i uznawać wszelkie doświadczenie związane z mobilnością w obrębie własnego systemu rozwoju kariery i oceny pracowników. Wiąże się to również z wymogiem wprowadzenia koniecznych instrumentów administracyjnych w celu umożliwienia przenoszenia zarówno grantów, jak i ubezpieczenia społecznego, zgodnie z przepisami ustawodawstwa krajowego.

Kodeks postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych
Uznawanie doświadczenia w zakresie mobilności

Wszelkie doświadczenie w zakresie mobilności, np. pobyt w innym kraju/regionie lub w innym środowisku naukowym (w sektorze państwowym lub prywatnym), lub też zmianę dyscypliny lub sektora w ramach wstępnego szkolenia naukowego lub na późniejszym etapie kariery naukowej, bądź doświadczenie w zakresie mobilności wirtualnej, należy postrzegać jako cenny wkład w rozwój zawodowy naukowca.

The European Charter for Researchers General Principles and Requirements applicable to Employers and Funders
Value of mobility Employers and/or funders must recognise the value of geographical, intersectoral, inter- and trans-disciplinary and virtual 12 mobility as well as mobility between the public and private sector as an important means of enhancing scientific knowledge and professional development at any stage of a researcher’s career. Consequently, they should build such options into the specific career development strategy and fully value and acknowledge any mobility experience within their career progression/appraisal system. This also requires that the necessary administrative instruments be put in place to allow the portability of both grants and social security provisions, in accordance with national legislation The Code of Conduct for the Recruitment of Researchers Recognition of mobility experience Any mobility experience, e.g. a stay in another country/region or in another research setting (public or private) or a change from one discipline or sector to another, whether as part of the initial research training or at a later stage of the research career, or virtual mobility experience, should be considered as a valuable contribution to the professional development of a researcher.


Bibliografia

Józef Wieczorek, Cezary Wójcik -Nomadyzm niemobilnych. Forum Akademickie nr. 12 r. 2004 http://www.forumakad.pl/archiwum/2004/12/17-za-nomadyzm_niemobilnych.htm

 Europejski portal dla mobilnych naukowców http://europa.eu/eracareers

Polski portal dla mobilnych naukowców
http://www.eracareers-poland.gov.pl/index.html

Stanowisko NIEZALEŻNEGO FORUM AKADEMICKIEGO w sprawie projektu ustawy 'Prawo o szkolnictwie wyższym' w świetle 'Europejskiej Karty Naukowca i Kodeksu Postępowania przy Zatrudnianiu Naukowców'. http://www.nfa.pl/articles.php?id=73

Zespół Interdyscyplinarny ds. Mobilności i Karier Naukowych http://www.nauka.gov.pl/mein/index.jsp?place=Lead08&news_cat_id=873&news_id=4409&layout=2&page=text

Maciej Żylicz, Andrzej JAJSZCZYK. 2005 Polityka naukowa państwa – głos w dyskusji ( w: Między nauką a gospodarką – kontynuacja czy reforma - PFSL Niebieskie Księgi 18)http://www.pfsl.pl/news.php?id=303


Józef Wieczorek
 ----------------------
Tekst ( wersja wstępna) przygotowany w ramach realizacji zadania "Analiza zasadności wprowadzenia w Polsce zaleceń "Europejskiej Karty Naukowca" i "Kodeksu Postępowania przy Zatrudnianiu Naukowców" - Autor: Józef Wieczorek" dofinansowanego przez MNiSzW z zakresu działalności wspomagającej badania zgodnie z umową nr. 556/DWB/P/2007 r



adres tego artykułu: www.nfa.pl//articles.php?id=406